Voor de bijen is zwermen de natuurlijke manier van voortplanten. De tijd dat een bijenvolk gaat zwermen kan per volk of kast verschillen. Over het algemeen gaan imkers er vanuit dat de maand mei zwerm maand is.

Als bijen te vroeg zwermen kan dit desastreus zijn voor het overleven van het volk. Daarom zal een groot volk eerder zwermen dan een klein volk. Een bijenvolk wat sterk de winter uitkomt zal zich eerder voorbereiden op zwermen dan een klein volk.

Terwijl wanneer bijen zwermen zijn ze helemaal niet op uit om het huis van de buren over te nemen. Het volk is tijdens het zwermen uiterst kwetsbaar en is erop gericht om een nieuw onderkomen te vinden. 

Om overlast te voorkomen maken imkers kunstzwemmen vroeg in het imkerseizoen. Dit garandeert de imker dat hij de helft van zijn bijen niet kwijtraakt en dat het zo min mogelijk overlast geeft.

Of je als imker voorstander ben van natuurlijk zwermen of kunstmatig ingrijpen. Het is belangrijk dat je als imker een goede basis hebt over wat het zwermen eigenlijk inhoudt. Hieronder zullen we verder bespreken over hoe het zwermen werkt.

Zwermneiging en zwermstemming

Zwermneiging is bijna niet te stoppen, als de bijen in zwermstemming komen dan zal de imker merken dat hier moeilijk voor te wijken is. Het zit genetisch in de bijen gebakken om te zwermen.

De bijen zullen beginnen met het aanzetten van darren ruim voordat ze willen gaan zwermen. Als de zwermstemming eenmaal toeslaat dan zullen de bijen koninginnen doppen gaan aanzetten en doen er alles aan om zich voor te bereiden op de komende reis.

De zwermneiging start met bepaalde signalen en als imker zijnde is het goed om je hiervan bewust te zijn.  

Zwerm signalen

• Seizoens gebonden: Wanneer de lente arriveert zullen de bijen zich voorbereiden om te zwermen. Het volk wil zwermen om nageslacht te garanderen. De tijd van zwermen verschilt per kast, volken welk groot de winter uitkomen zwermen eerder dan kleinere volken.
• Minder koninginnen feromoon: Als het bijenvolk groeit wordt het koninginnen feromoon niet door de hele kast verspreid. Dit kan voor de werkbijen een respons zijn om te beginnen met zwermen.
• Ruimte in de kast: Mocht er ruimte gebrek zijn in de kast dan is het mogelijk dat de bijen dit zien als start voor de zwermvoorbereiding. Het volk kan niet meer groeien en zal daarom zich voorbereiden om te vertrekken naar een nieuwe locatie. Soms komt dat de drachten buiten zo groot zijn dat de bijen alle aanwezige celletjes volstoppen met nectar. Ze stoppen zelf nectar in cellen binnen het broednest. Zelf als dit maar een paar dagen is kan dit een signaal zijn voor ruimtegebrek en daarvoor een mogelijkheid dat de kast gaat zwermen.  Daarom moet de imker ook altijd zorgen dat er genoeg ruimte aanwezig is.
• Genetisch: Wildere honingbijen die zijn vaker geneigd om vroeg te beginnen met zwermen. Toen wij net begonnen met bijenhouden en een F16 volk overnamen zat er een kast bij welke gemakkelijk 3 keer per jaar zwermde. Bijna alles is geprobeerd om het zwermen te voorkomen, 2 afleggers verder kwam er nog steeds een zwerm vanaf. Wij hadden dit opgelost door de koningin te bedanken en een nieuwe opvolger te tronen.  

Voordat bijen beginnen met zwermen moet eerst het huishouden op orde zijn. Bijen overdenken alles en zullen niet beginnen met zwermen als de juiste maatregelen niet genomen zijn.

De bijen zullen zorgen dat er genoeg voedsel en stuifmeel aanwezig is voor het achterblijvende volk.

Tijdens het zwermen is de koningin het kwetsbaarste maar is echter ook het belangrijkste in de reizende zwerm. Door de koningin op dieet te zetten zal ze minder wegen waardoor ze makkelijker de reis zal kunnen maken.

Om schimmelend stuifmeel te voorkomen zullen de bijen het stuifmeel glazuren met een beetje honing. Glanzend stuifmeel kan dus ook voor de imker een signaal zijn op zwermstemming binnen het volk. Om eventueel verlies van bijen te voorkomen, kan dit een goed signaal zijn om maatregelen te nemen.

Snijd niet alle darrenraat in de kast weg, om succesvol nieuwe volken op te groeien is het belangrijk dat er voldoende darren in de kast aanwezig zijn.

Nieuwe koningin

Om succesvol te kunnen zwermen heb je nieuwe koninginen nodig. De werkbijen zullen bij geringe zwermstemming zwermdoppen in de kast aanmaken. Deze doppen heten ook wel speeldopjes.

Ik visualiseer dat er altijd een evenwicht is in de kast. De zwermstemming begint langzaam bij een aantal werksterbijen. Deze bijen zullen beginnen met het maken van speeldopjes. Echter zijn er ook een hoop werksters welke het nog niet zien zitten om te beginnen met zwermen. Soms kan het dus zijn dat speeldopjes binnen een paar uur opgeruimd kunnen worden.

Naarmate de tijd verstrijkt loopt de zwermstemming in de kast op. De zwermstemming neemt de overhand en de speeldopjes worden niet meer opgeruimd.

Als de speeldopjes eenmaal belegd zijn dan zullen de werksterbijen deze verzorgen. De koningin legt in meerdere cellen eitjes, dit doet ze in een periode van een paar dagen.

Als de eerste dop gesloten is zal de huidige koningin de kast verlaten. Soms heeft ze hier geen zin in en wordt ze gedwongen door de werksterbijen. Het sluiten van de dop gebeurd meestal op dag 9.

Voorzwerm

nadat alle voorbereidingen zijn afgerond, zal het volk klaar zijn om te zwermen. Als bijen aan het zwermen zijn kan dit er heel chaotisch uitzien. De helft van het bijenvolk zal achterblijven waarbij de andere helft op zoek gaat naar een nieuw thuis.

De bijen welke vertrekken is heel divers, het volk heeft bijen van alle verschillende leeftijden. Dit is een mooie balans omdat de bijen elkaars taken zo weer precies over kunnen nemen op de nieuwe bestemming.

Je moet nagaan dat het zwermen van bijen een ontzettend mooi verschijnsel is. De koningin verlaat als laatste de kast waarbij ze na haar opstijgen op een nabije tak zal landen.

Als de bijenkoningin op de tak land zullen de overige bijen een tros vormen om haar heen. Deze tros is vaak een paar meter van de oude kast verwijderd.

Een zwerm met een oude koningin erin noemt men een voorzwerm. Voor zwermen gebeurd vaak tussen 11.00 en 14.00 uur. Bij een voorzwerm zal de koningin niet ver van haar kast af landen, wat in de praktijk vaak een paar meter is. Ze zal vaak op een tak of een hek landen.

De meest ervaren vliegbijen zullen op zoek gaan naar een geschikte woonplaats. Als de vliegbijen een eventuele geschikte plaats hebben gevonden zullen zij terug keren naar de zwerm en de nieuwe plek aan de tros voorleggen. Dit doen zijn door vergelijkbare dans te doen als de bloemendans.

Bij goed ontvangst zullen meerdere scout bijen deze plek bezoeken en net als de vorige vliegbij terugkeren naar de tros. Als er een overeenstemming is gevonden in het volk kan het soms lijken alsof de hele tros danst.

Het bijenvolk zal het luchtruim kiezen opweg naar de nieuwe woonplaats. In de lucht kan de gehele zwerm wel een paar meter breed zijn. De koningin bepaalt het tempo en kan er voor kiezen om onderweg een paar keer te rusten.

Soms moet de zwerm een paar kilometer vliegen en kan de reis een paar dagen duren. En als er bij aanskomst blijkt dat het geen geschikte plek is begint het hele ritueel weer opnieuw.

Een zwerm heeft voldoende voedsel voor 3 dagen, het kan zijn dat de reis langer dan 3 dagen duurt en dat het volk chagrijnig wordt. Je kan dan te maken hebben met een honger zwerm.

Nazwerm

Het voorzwermen gebeurd als de eerste dop gesloten is. De bevruchte koningin kiest het luchtruim opzoek naar een nieuwe woonplaats.

In de kast bevinden zich gesloten doppen met koninginnen erin. Op natuurlijke wijze lopen deze doppen op dag 16 uit. De uitgelopen koningin zal beginnen met tuten en kwaken. Rijpe koninginnen zullen hierop reageren en de strijd om de troon aangaan. Na deze strijd zal de nieuwe koningin haar nieuwe plek innemen.

Echter de oude koningin heeft meerdere dagen achter elkaar eitjes gelegd. Dit betekend dat niet alle koninginnen even oud zijn. En het kan dus gebeuren dat na de koninginnen slacht jongere koninginnen uit de doppen lopen.

deze doppen zullen niet strijden om de troon maar zullen een nieuwe zwerm veroorzaken. Deze zwerm noemt men een nazwerm. Het hoeft ook niet bij een nazwerm te blijven en kan makkelijk voorkomen dat een volk 2 of 3 nazwermen heeft

Nazwermen zijn niet ideaal voor een imker omdat dit weer een reductie in bijen betekend. Bijvoorbeeld, als een volk eerst uit 40000 bijen bestaat en de voorzwerm de helft meeneemt blijven er echter 20000 over. En mocht de kast ook nog is 3 keer nazwermen dan blijven er opeens 2500 bijen over.

Het vangen van een nazwerm is vaak lastig, omdat nazwermen hoog en ver in een boom gaan zitten.  

Lokkast

Als je als imker een losse bijenkast op je bijenstal hebt staan, zal hier geen zwerm van je eigen bijenvolken in komen.

Bijen hebben de neiging om bij het zwermen ver weg te gaan kijken. Ze zullen de eigen bijenstal dus niet overwegen als woonplaats.

Als je de bijenstal niet in je tuin heb staan of een extra plek ter beschikking hebt is het mogelijk om een lok kast te plaatsen.

Een lok kast is niks anders dan een lege kast waar een bijenzwerm zich in kan huisvesten. Als je eventueel een lege kast op je bijenstal plaatst kan het zo zijn dat een zwerm van de buurman in jouw kast komt zitten.

De lokkast is vaak niks anders dan een broedraam op een bodem met een deksel erop. Ik vul de kast meestal met een oud uitgebouwd raam en vul de rest af met 9 niet uitgebouwde ramen.

Zwermen probeer ik het liefst te voorkomen maar het kan natuurlijk altijd voorkomen dat er een zwerm van een kast afkomt. Mocht je een zwerm afvangen met een lokkast is dit toch een mooi cadeautje. Wie houdt er nou niet van gratis bijen?!

De plaatsing moet gedaan zijn voordat het zwemseizoen begint. Ik verplaats de kast niet gedurende deze tijd omdat als bijen gaan zwermen ze al een paar dagen van te voren aan het zoeken zijn. De bijen kunnen dan wennen aan de kast en de kans is ook groter dat ze deze zullen accepteren.

Van wie is de zwerm?

Onder imkers is er een ongeschreven regel dat als er een zwerm van de kast afkomt deze geen eigendom is van iemand. De imker welke hem schept zal nu eigendom worden van het bijenvolk.

Echter in de praktijk wordt er goed overlegd met je omringende mede imkers. Het is immers belangrijk dat je elkaar te vriend houd en elkaar kunt helpen.

Ik probeer het liefst altijd zwermen te voorkomen. De meeste imkers imkeren in hun eigen achtertuin en bijen kunnen tijdens het zwermen nare reacties op roepen bij buren. Dus probeer overlast voor je buren te voorkomen. We wonen nu eenmaal in een dichtbevolkt land en we moeten er toch samen het beste van maken.

Heb je wel de ruimte als imker om je bijen te laten zwermen en het zwermen is een onderdeel van jouw bijen methode. Ga dan gerust je gang, ik ben tenslotte de laatste die jouw zal vertellen hoe je met je bijen om moet gaan.

---

Photocredits: Pixabay