Hommels zijn prachtige insecten, de gekweekte hommel is ontzettend belangrijk in de tuinbouw waar ze onze aardbeien en tomaten bestuiven. Echter voor de meeste mensen blijft de wereld van de hommel een groot mysterie.

De hommel uit de latijnse familie bombus is zeer invloedrijk geweest in onze geschiedenis en heeft mensen van alle generaties doen verwonderen alleen hebben we er nooit vat op kunnen krijgen. Nog steeds is er weinig bekend over de hommel er is meer onderzoek gedaan naar de honingbij dan naar hommels.

De honingbij hebben we doordat zij als volk overwinteren, naar onze hand kunnen zetten en waar mensen gingen brachten wij honingbijen met ons mee. Echter bij hommels is dit nooit het geval geweest.

Mijn aandacht voor hommels is nooit groot geweest, maar nadat ik een keer in het voorjaar veel dode hommels tegen kwam op een fietspad wilde ik er toch meer over weten.

Als je geintresseerd bent in een goed boek dan raad ik je; “Verhaal met een angel” aan van Dave Goulson. Dave is gespecialiseerd in het leven van de hommel en weet in zijn boek spelenderwijs meer te vertellen over de interessante wereld van de hommel.

Dave goulson beschrijft in zijn boek dat de hommel in engeland flink achteruit is gegaan in de afgelopen 100 jaar. Echter is dit niet anders dan in nederland, de hommel heeft het moeilijk en zijn leefgebied wordt als maar ingekort of aangepast.

Het zijn fantastische insecten waar je alleen maar meer respect voor krijgt als je er meer over weet.

Een hommel heeft niet veel nodig om te overleven. Echter door schaarste in huisvesting en minder bloemrijke gebieden, kunnen jonge koninginnen geen nest bouwen of is er te weinig eten om te overleven.

Gelukkig is er de laatste jaren wel steeds meer aandacht voor bijen. De meeste aandacht gaat uit naar de honingbij, welke het meest bekend is. Maar hommels en andere solitaire bijen zijn nog een klein beetje onderbelicht.

Het tij is aan het keren doordat lokale overheden, bedrijven en particulieren hun krachten bundelen. Door aanplant van nieuwe drachtvelden komt er steeds meer voedsel voor bijen beschikbaar. En ook de hommel maakt hier gretig gebruik van.

Zelf de hommel helpen, klik hier!

Verspreiding van de Hommel

Wereldwijd zijn er 250 verschillende hommel soorten, dit is inclusief de groep van de koekoekshommels. In nederland zijn er ongeveer 31 verschillende soorten hommels. sommige zijn vrij algemeen en andere hebben een kleiner verspreidingsgebied.

In koudere gebieden spelen hommels een grote rol in lokale ecosysteem. Hommels zijn harde werkers en koninginnen zullen al bij 2 graden celsius buiten vliegen om nectar en stuifmeel te verzamelen om vroeg in het voorjaar hun nest op te bouwen. Hommel werksters zijn kleiner en kunnen al bij 6 graden celsius uitvliegen.

Ter vergelijking honingbijen vliegen pas bij 9 graden uit en dan is hun reikwijdte nog beperkt. Hommels hebben vrij veel haar en genereren warmte door de vliegspieren te bewegen, hierdoor weten ze hun lichaamstemperatuur op 30 graden te houden. Door een speciale luchtzak in de abdomen kunnen ze de warmte vasthouden in de thorax. Waardoor ze ook nog is energiezuinig zijn.

In warme klimaten komen hommels niet voor omdat zij slecht zijn om warmte af te geven. Een hommel genereert veel warmte doordat hij voor een bestuiver vrij zwaar is en daarnaast is de hommel nogal harig wat hem goed isoleert.

Nederland is over het algemeen een goed klimaat voor hommels. Door het vroege voorjaar kan de hommel zich al redelijk vroeg ontwikkelen en tot laat in dezomer kan je nog steeds mannetjes hommels zien vliegen.

Vijf meest voorkomende hommels in nederland zijn.

• Boom Hommel [Bombus hypnorum]
• Akkerhommel [Bombus pascuorum]
• Aardhommel [Bombus terrestris]
• Steenhommel [Bombus lapidarius]
• Weidehommel [Bombus pratorum]

Bestuiving en Voedsel

De voornaamste voedselbron voor bijen is nectar en stuifmeel. Nectar wordt verwerkt tot honing en fungeert als de brandstof van het volk, stuifmeel bevat veel aminozuren en eiwitten wat de bijen nodig hebben als bouwstenen.

Elke bloem heeft een andere samenstelling aan nectar en stuifmeel. De voedingswaarde kan dus per bloem verschillen. Daarom is het belangrijk dat een bij de beschikking heeft tot een groot assortiment aan bloemen. Hoe groter de biodiversiteit hoe gezonder de bijen zullen zijn. Dit is vergelijkbaar met mensen welke ook een divers dieet hebben om gezond te zijn. Zo heeft een bij ook verschillend stuifmeel nodig.

Zoals hierboven aangegeven komen hommels voor in koudere klimaten omdat ze geschikt zijn om in koudere gebieden te vliegen. Er zijn veel bloemen die hiervan afhankelijk zijn omdat ze alleen vroeg in het voorjaar bloeien. Omdat honingbijen alleen bij hogere temperaturen vliegen heeft de hommel een monopolie op deze vroeg bloeiende bloemen. Het voortbestaan van deze bloemen en ecosystemen hangt dus af van de bestuiving van hommels.

In de tuinbouw worden hommels gebruikt om tomaten en andere gewassen te bestuiven. De bloem van een tomatenplant is vrij diep waardoor een gewone honingbij deze minder goed kan bestuiven. Hommels zijn uitermate geschikt omdat deze aan de bloem hangen en door de vleugelspieren te bewegen vibreert de bloem waardoor het stuifmeel uit de bloem valt en zo goed bestoven kan worden. Omdat er in tomaten bloemen nauwelijks nectar zit worden deze hommels bijgevoerd met suikerwater.

Jaarcyclus van de Hommel

Hommels worden vaak nooit ouder dan een jaar, tervegelijking een honingbij koningin kan wel tot 5 jaar worden. Echter het grootste verschil is dat een honingbij koningin alleen maar eitjes legt voor het volk en de hommelkoningin alles zelf kan doen. Er gebeurt dus een hoop in een hommel leven.

De ontwikkelingscyclus van een hommel is ongeveer voor elke soort gelijk. Sommige leven wat korter en andere wat langer.

In Maart zullen de hommelkoninginnen langzaam wakker worden door de toenemende warmte. De hommelkoningin ontwaakt uit haar winterslaap en zal uit haar slaapplaats omhoog kruipen en de warmte van de zon opzoeken. Als de hommel warm genoeg is zal ze op zoek gaan naar eten welke ze hard nodig heeft na een winterslaap van 7 maanden.

Als de honger is gestild, begint de zoektocht naar een geschikte broedplaats. Deze zoektocht is niet makkelijk omdat geschikte broedplaatsen steeds moeilijker te vinden zijn.

Hommels zoeken vaak een oud nest op van bijvoorbeeld muizen waar nog nestmateriaal aanwezig is. Hommels zijn slechte gravers en zullen daarom geen hol gegraven.

De zoektocht naar een schuilplaats kan een gevaarlijke onderneming zijn omdat de hommel zomaar in aanraking kan komen met een bezet nest en daarom het gevecht aan moet gaan met een muis of mees. Echter zal ze niet terugdeinzen om het gevecht aan te gaan voor een geschikte schuilplaats.

Er zijn ook hommelsoorten welke oude nestkasten van vogels bezetten. Het oude nestmateriaal is dan nog aanwezig en een hommel maakt hier maar al te graag gebruik van.

Het bijzondere aan de hommel vind ik dat het helemaal alleen een nest opbouwt. Net als de honingbij is de hommel een sociaal insect. Waar een honingbij koningin niet zonder haar werksters kan lukt het een hommelkoningin helemaal alleen een nest te bouwen zonder hulp van buitenaf.

Een hommelnest is niet zo mooi en gestructureerd als een honingbijen nest. Hommels gebruiken oud nestmateriaal en bouwen hierin een wat slordig nest. De koningin bouwt in dit nest een soort honingpotje waarin zij eten opslaat, daarnaast zal ze cellen bouwen waarin ze haar eitjes legt, in deze cellen zullen ongeveer 15 eitjes gelegd worden. De koningin zal deze cellen op 30 graden moeten houden om te zorgen dat de werksters zich kunnen ontwikkelen.

De eerste larven worden na 5 dagen geboren en worden dan verzorgd door de koningin. En 7 dagen na het uitkomen van de eitjes zullen de larven zich verpoppen. De koningin sluit deze cellen en zal zich nu bekommeren over de volgende leg in het nest. Langzamerhand zal het nest steeds groter worden.  

Na 7 tot 10 dagen lopen de eerste werksters uit de cellen en gaan meteen aan het werk. De eerste paar dagen zullen ze gebruiken om op kleur te komen en na 3 dagen zullen ze uitvliegen.

Als de eerste werksters geboren zijn en klaar zijn om uit te vliegen blijft de koningin in het volk en is haar voornaamste taak het leggen van eitjes en het zorgen voor de jonge werksters. Het varieert per hommelsoort wanneer de eerste hommels uitvliegen. Echter is dit meestal rond April – half Mei.

Nadat de eerste werkster hommels zijn uitgevlogen zal het nest geleidelijk sneller groeien. De lente is in volle gang en er zijn al meerdere bloemen drachten gaande. De meeste hommels zullen een grote bereiken van ongeveer 200-250 bijen. Maar de soort als de tuinhommel kan wel een grote van 400 bijen bereiken.

De maand Juli is het hoogtepunt van het hommelnest wat ongeveer vergelijkbaar is als bij bijen. Als je goed oplet zou je rond deze tijd de ook wat minder bekende soorten tegen moeten komen.

Als imker zie je aan de je eigen honingbij dat juli de laatste top maand is en dat na de linde bloei het volk zich al klaar gaat maken voor de winter. Dit geldt ook voor de hommel, in augustus worden de nieuwe koninginnen geboren en zullen deze beginnen met paren met de aanwezige mannetjes.

De nieuwe koninginnen zullen opzoek gaan naar een winterschuilplaats waar ze zullen overwinteren en wachten op het nieuwe hommel seizoen.

Muiterij

Aan het einde van het hommel seizoen wordt de aanwezige koningin welke de eitjes heeft gelegd in het hommelnest doodgestoken door de aanwezige werksters. Dit klinkt misschien gek, maar is eigenlijk helemaal niet zo vreemd als je er over nadenkt. Hommels zijn individualisten welke zelfstandig te werk gaan. Werksters leggen de koningin om omdat ze aan het einde van het seizoen een bedreiging vormt voor de werksters.

In de natuur draait alles om het succesvol voortbrengen van je eigen genen. Sociale insecten zijn geëvolueerd op het samenwerken met elkaar. Je zult misschien denken wat heeft dit met genen te maken.

Als sociaal insect kun je overleven door elkaar te helpen. Deze symbiose heeft ervoor gezorgd dat sociale insecten erg succesvol zijn. Sociale insecten hebben een koningin, welke de moeder is van heel het volk. Dit betekend dat alle werksters allemaal zusters van elkaar zijn. Als zusters zijnde heb je een gelijkenis van 75% met alle volk bewoners. Als zusters samen heb je dus veel meer gelijkenis dan dat je dochters zou helpen opgroeien. Als je in het volk meerdere eitjes leggende insecten hebt is de overeenkomst maar 50% met elkaar.

Daarom is het beter om maar 1 koningin te hebben en je eigen zusters te helpen opgroeien. Zo is de overlevingskans voor je eigen genen ook het grootst.

Als de hommelkoningin een bevrucht eitje legt laat ze een feromoon achter welke de werkster hommels verteld dat er nieuwe zusters geboren worden. Bij een onbevrucht eitje wordt dit feromoon niet afgegeven. Zodra er mannetjes hommels geboren worden geeft dit een signaal af aan de werksters dat de koningin geen nut meer heeft.

Werksterhommels kunnen zelf ook eitjes leggen, deze eitjes zijn onbevrucht en zullen dus uitgroeien tot mannetjes hommels. Voor de koningin zorgen heeft geen zin als ze geen bevruchte eitjes legt. Want onbevruchte eitjes kunnen werkster hommels ook leggen.

Als de eerste koninginnen zijn uitgevlogen zullen de werksters muiterij plegen op de koningin en haar vriendelijk bedanken voor haar verdiensten.

Koekoekshommel

Binnen de bombus familie heb je ook koekoekshommels. De naam zegt het eigenlijk al en dit zijn dus hommels welke zelf geen nest op bouwen maar een bestaand nest gebruiken om hun eitjes in te leggen.

Koekoekshommels worden later in het jaar wakker en zullen rond mei/ juni uit hun hol kruipen. Deze hommel gaat dan op zoek naar een hommelnest waarin ze naar binnensluipt en rustig twee dagen kunnen rusten voordat ze de huidige koningin aanvallen en doden.

Ze zal dan beginnen met eitjes leggen en de huidige werksters zullen niks doorhebben en zullen dus het broed van de koekoekshommel verzorgen. Broed van de koekoekshommel worden direct koninginnen en er worden geen nieuwe werksters meer geboren

Het volk van de hommel is al direct in verval, zodra de koninginnen geboren worden zullen ze gelijk uitvliegen en paren waarna ze op zoek gaan naar een winterschuilplaats.

De koekoekshommel verzamelt ook geen stuifmeel en legt alleen maar eitjes. Deze hommel is dus helemaal afhankelijk van een andere hommelsoort voor het grootbrengen van haar nageslacht.

Overlast hommels

Hommels komen steeds vaker in tuinen voor, wat eventueel voor overlast kan zorgen. Mocht je ooit een hommelnest in je tuin hebben prijs je dan eerst een gelukkig mens. Ik vind het altijd een geweldig spektakel om een hommelnest te zien gedijen.

Natuurlijk kan het ook minder prettig zijn, hommels kunnen ook op minder praktische plekken voorkomen en dit kan vervelend zijn. Weet wel dat hommels geen interesse in mensen hebben. Ze zijn vaak al druk genoeg met zichzelf en zullen dus ook geen interesse in mensen tonen. Hommels zullen alleen in de aanval gaan als zij zich bedreigd voelen.

Het is mogelijk om een hommelnest te verplaatsen, dit kun je zelf doen of bel een lokale imker welke je graag van dienst zal zijn. Kan je het nest laten zitten doe dit dan, zoals hierboven beschreven leeft een hommelnest maar een seizoen en zal dit in augustus helemaal verlaten zijn.

Het bestrijden van een hommelnest is verboden bij wet. Inventariseer eerst alle mogelijkheden voordat u een hommelnest stoort.